[RESEARCH SERIES] NHỮNG KHÁM PHÁ KHOA HỌC CỦA THẬP KỶ QUA (phần 1)

Trong mười năm qua (2010-2020), các nhà khoa học trên khắp thế giới đã đạt được những bước tiến đáng kể trong việc tìm hiểu về cơ thể người, về Trái đất và về vũ trụ quanh ta. Dưới đây là danh sách những khám phá khoa học lớn nhất thập kỷ do National. Geographic lựa chọn.

1. Ngăn chặn dịch bệnh

Trước nguy cơ bùng phát bệnh Ebola ở Tây Phi trong khoảng thời gian 2014-2016, các cơ quan y tế và công ty dược Merck đẩy mạnh nghiên cứu rVSV-ZEBOV, vaccine thử nghiệm phòng Ebola. Sau thử nghiệm thực tế thành công năm 2015, cơ quan chức năng châu Âu phê duyệt vaccine này vào năm 2019, đánh dấu một cột mốc quan trọng trong cuộc chiến chống lại căn bệnh chết người. Một số nghiên cứu mang tính cột mốc cũng mở ra những hướng mới để ngăn chặn sự lây lan của HIV. Một thử nghiệm năm 2011 cho thấy việc uống phòng ngừa thuốc kháng retrovirus giúp giảm mạnh sự lây lan của HIV giữa các cặp khác giới, và kết luận tương tự cũng được khẳng định trong các nghiên cứu tiếp theo đối với các cặp đồng giới.

2. Thử thách giới hạn của sinh sản

Năm 2016, các bác sỹ tuyên bố sự ra đời của một “em bé có ba cha mẹ”, được tạo ra từ tinh trùng của người cha, nhân tế bào của người mẹ, và trứng đã bỏ nhân của một người hiến tặng. Liệu pháp này, nhằm giải quyết một rối loạn trong ty thể của người mẹ hiện vẫn gây tranh cãi về mặt đạo đức. Một nghiên cứu năm 2018 tạo ra được các tế bào tiền thân [precursor] của tinh trùng hoặc trứng người bằng cách biến đổi các tế bào da và tế bào máu. Một nghiên cứu khác cho phép hai con chuột cái sinh được con. Cũng năm 2018, các nhà khoa học Trung Quốc công bố nhân bản vô tính thành công hai con khỉ macaque, những động vật linh trưởng đầu tiên được nhân bản vô tính giống như cừu Dolly. Dù họ khẳng định kỹ thuật đó sẽ không được dùng trên con người, rất có thể chúng có thể được thực hiện thành công với các động vật linh trưởng khác, trong đó có loài chúng ta.

3. Truy lùng boson Higgs

Vì đâu mà vật chất có khối lượng? Trong những năm 1960 và 1970, các nhà vật lý học Peter Higgs và François Englert đề xuất một lời giải dưới dạng một trường năng lượng mới, ngày nay mang tên trường Higgs, có mặt ở khắp nơi trong vũ trụ. Trường lý thuyết này đi kèm với loại hạt cơ bản của nó, boson Higgs. Tháng 7 năm 2012, cuộc tìm kiếm kéo dài hàng thập kỷ đi đến hồi kết khi hai nhóm nghiên cứu tại trung tâm Máy gia tốc hạt lớn (LHC) của CERN (Tổ chức Nghiên cứu Hạt nhân Châu Âu) tuyên bố tìm ra boson Higgs. Phát hiện này cung cấp mảnh ghép cuối cùng của Mô hình Chuẩn, lý thuyết cực kỳ thành công – dù chưa hoàn chỉnh – mô tả được ba trong bốn lực cơ bản của vật lý và tất cả các hạt cơ bản đã biết.

4. Thám hiểm vùng đất mới trong hệ Mặt trời

Tháng 7 năm 2015, tàu thăm dò New Horizons của NASA, sau một thập kỷ đi tới thế giới băng giá của Pluto (sao Diêm vương), đã gửi về những bức ảnh đầu tiên chụp bề mặt xù xì khó tin của hành tinh lùn này. Ngày 1/1/2019, New Horizons thực hiện chuyến bay ngang xa nhất trong lịch sử khi nó chụp được thiên thể băng giá Arrokoth, một mảnh vật chất sót lại từ buổi sơ khai của hệ Mặt trời

Gần Trái đất hơn một chút, năm 2011, tàu Dawn của NASA tới được Vesta, thiên thể lớn thứ hai trong vành đai tiểu hành tinh. Sau khi vẽ bản đồ khu vực đó, Dawn bay vào quỹ đạo quanh hành tinh lùn Ceres, vật thể lớn nhất của vành đai tiểu hành tinh, và trở thành tàu vũ trụ đầu tiên bay quanh một hành tinh lùn, cũng là tàu vũ trụ đầu tiên bay quanh hai thiên thể khác nhau. Gần cuối thập kỷ, tàu OSIRIS-REx của NASA và tàu Hayabusa2 của JAXA (Cơ quan Vũ trụ Nhật Bản) tới các tiểu hành tinh Bennu và Ryugu để lấy mẫu mang về Trái đất.
Source: Nguyễn Hoàng Thạch dịch
Nguồn: National Geographic, 5/12/2019

เย้

22,000 ล้านบาท คืองบประมาณตลอดทั้งภารกิจของยาน New Horizons ภารกิจแรกที่เดินทางไปสำรวจดาวพลูโตอย่างใกล้ชิด และเป็นยานอวกาศลำแรกที่ไปสำรวจวัตถุในแถบไคเปอร์ได้สำเร็จ

โครงการถูกอนุมัติในปี 2001 และงบตั้งแต่การก่อสร้างยาน บุคลากร ค่าปล่อยยาน ค่าบำรุงรักษา การติดต่อ รวมไปถึงการประชาสัมพันธ์รวมเบ็ดเสร็จแล้วอยู่ที่ประมาณ 700 ล้านเหรียญสหรัฐฯ หรือแปลงเป็นเงินบาทได้ที่ 22,074 ล้านบาทด้วยกัน

อย่าลืมด้วยว่ายานสำรวจอวกาศเสี่ยงต่อการถูกตัดงบอยู่พอสมควรเลย และหลายอุปกรณ์ที่ถูกนำไปสำรวจนั้นจะต้องถูกพิจารณาซ้ำแล้วซ้ำเล่า ว่าข้อมูลที่ได้มานั้น จะก่อให้เกิดประโยชน์ต่อการศึกษาอย่างมากที่สุด เพราะงบทุกดอลล่าร์สหรัฐฯ ที่ใช้ไปนั้น มาจากภาษีของประชาชนสหรัฐฯ นั่นเอง

เมื่อเทียบกับองค์ความรู้ที่ได้มา ไม่ว่าจะเป็นการบินผ่านดาวพฤหัสฯ ดาวพลูโต หรือ Arrokoth วัตถุชิ้นแรกในแถบไคเปอร์ที่ได้รับการสำรวจระยะใกล้ ก็สามารถพูดได้ว่าภารกิจนี้ประสบความสำเร็จไปพอสมควรแล้ว และไม่แน่ว่าในอนาคตถัดต่อจากนี้ไป ก็อาจมีวัตถุอื่น ๆ ที่ยานจะออกเดินทางสำรวจอีกก็เป็นได้

อีกหนึ่งเรื่องที่น่าสนใจ คือหลาย ๆ ภารกิจสำรวจอวกาศมีงบประมาณที่ถูกกว่านี้มาก เช่น ยาน Mangalyaan ของอินเดียที่ไปดาวอังคาร ใช้งบไปแค่ 75 ล้านเหรียญสหรัฐฯ เท่านั้น หรือยาน MESSENGER ที่ไปดาวพุธ ก็ใช้งบแค่ 446 ล้านเหรียญสหรัฐฯ เอง

และยังมีเงินทอน (กับชิ้นส่วนสำรอง) เอาไปเข้ากระเป๋าเก็บไว้ใช้ในภารกิจถัดไปได้อีกด้วยนะ

Website - https://spaceth.co/
Blockdit - https://blockdit.com/spaceth
Facebook - https://facebook.com/spaceth
Twitter - https://twitter.com/spacethnews
IG - https://instagram.com/spaceth.co

【新視野號創紀錄─人類太空探測史上最遠的目標物】
　　
美國太空總署NASA所屬的「新視野號(New Horizons)」太空船，今年元旦飛掠過比冥王星更遠的小行星「終極遠境(Ultima Thule)」(2019/11/15更新：已改名為 Arrokoth，意為「天空」)，與地球的距離64億公里，訊號單程就要傳6小時8分。
　　
2015年新視野號當時掠過冥王星時的文章，距今三年半，當時有拍到冥王星超美的照片 https://scitechvista.nat.gov.tw/c/s9c1.htm
　　
終極遠境是在 2014 年被哈伯太空望遠鏡發現，位在黑暗且寒冷的古柏帶，可能是太空船遇過最原始的物體。根據新視野號傳回的照片，發現終極遠境比起保齡球瓶，本人長得比較像雪人(後來發現是兩片類似銅鑼燒稍扁的形狀)。密接雙星(contact binary)是指兩顆天體因引力相吸接觸，接觸過程必須非常緩慢，不然兩者會碎裂。
　　
新視野號網站 http://pluto.jhuapl.edu/
#2014MU₆₉