"หน้ากากอนามัย" ในยุคกลาง

ในช่วงยุคกลาง มนุษย์เราได้พบกับโรคระบาดที่ร้ายแรงที่สุดเท่าที่เราเคยพบมาจนถึงทุกวันนี้ นั่นก็คือ กาฬโรค (Plague) หรือที่รู้จักกันในนาม Black Death

โรคนี้คร่าชีวิตชาวยุโรปในยุคกลางไปราว 75 ถึง 200 ล้านคน และลดประชากรโลกจาก 475 ล้าน เหลือเพียง 350–375 ล้านคนในศตวรรษที่ 14 ยูโรปต้องใช้เวลาอีกกว่า 200 ปีกว่าที่จำนวนประชากรจะกลับมายังยุคก่อน black death โรคระบาดนี้ทำให้การพัฒนาแทบทุกอย่างในยุโรปต้องหยุดชะงัก

ในยุคนั้น เรายังไม่มีความเข้าใจเรื่องโรคระบาดและต้นเหตุของการทำให้เกิดโรคติดต่อเท่าไหร่ ทฤษฎีโรคระบาดที่แพร่หลายที่สุดในยุคนั้น ก็คือ Miasma Theory ที่กล่าวว่าตัวการของโรค (โรคใดๆ ก็ตาม) คือกลิ่นเหม็นเน่าที่ลอยออกมาจากซากศพ

ด้วยเหตุนี้ Plague Doctor ในยุคศตวรษที่ 17 จึงใส่ "เครื่องแบบ" (เปรียบได้กับ PPE (Personal Protective Equipment) ในยุคปัจจุบัน) ที่ทำจากหน้ากากมีจงอยปาก เพื่อใส่เครื่องหอมลงไปจนเต็มเพื่อกลบกลิ่นเหม็นเน่าจากซากศพที่กองเต็มท้องถนน (เพื่อพยายามจะกลบ miasma นั่นเอง) และเสื้อโค้ทที่ยาวคลุมถึงข้อเท้า กับหมวก

Plague Doctor นั้นจะได้รับการว่าจ้างจากเมืองที่มีการพบโรคระบาด และจะถูกผูกมัดโดยสัญญาว่าจ้างที่จะต้องรักษาผู้ติดกาฬโรคทุกคน ไม่ว่าจะเป็นคนรวยหรือคนจน แต่จะไม่รักษาอาการเจ็บป่วยอย่างอื่น Plague Doctor จึงถูกเรียกไปในเมืองที่มีการระบาด สภาพเครื่องแบบที่เห็นนี้ จึงเป็นสัญญาณแห่งความตาย และสร้างความสะพรึงกลัวให้กับชาวเมืองในศตวรรษที่ 17 ที่พบเห็นเป็นอย่างมาก

อย่างไรก็ตาม วิธีการ "รักษา" ของ Plague Doctor นั้นก็ไม่ค่อยมีประสิทธิภาพเท่าไหร่ ด้วยความเข้าใจทางการแพทย์อันล้าหลังในยุคนั้น วิธีการรักษานั้นอาจจะใช้การกรีดให้เลือดออกเพื่อระบายโรคร้าย (bloodletting) หรือการเอากบหรือปลิงไปวางบนตุ่มหนองเพื่อ "รักษาสมดุลของร่างกาย" นอกไปจากนี้คนที่มาทำงานเป็น Plague Doctor ส่วนมากนั้นก็ไม่ได้เป็นผู้ที่ความความรู้ทางการแพทย์ (ในยุคนั้น) จริงๆ บางคนก็อาจจะเป็นเพียงพ่อค้าที่ไม่เคยมีประสบการณ์การรักษาคนมาก่อน ที่เพียงแค่มาหางานอย่างอื่นทำ

จนกระทั่งในปี 1880 ทฤษฎีการติดโรคแบบ miasma theory จึงไม่เป็นที่ยอมรับอีกต่อไป และถูกแทนที่ด้วย germ theory of disease ที่เราใช้กันในปัจจุบัน ทฤษฎีนี้ระบุว่าเชื้อของโรคหนึ่งๆ จะเป็นตัวการที่ทำให้เกิดโรคนั้นๆ และเราจึงมุ่งเน้นไปที่การกำจัดและกีดกันเชื้อโรค อย่างที่เราใช้ยาฆ่าเชื้อ ล้างมือ ใส่หน้ากาก และชุด PPE ที่ทำจากพลาสติกกันน้ำเพื่อป้องกันการแพร่กระจายของเชื้อโรค อย่างที่เราทำกันทุกวันนี้

ทุกวันนี้ เราทราบว่ากาฬโรคนั้นเกิดขึ้นจากเชื้อแบคทีเรีย Yersinia pestis และถูกแพร่เชื้อผ่านทางหมัดที่เกาะอยู่บนหนู เมื่อหมัดที่มีเชื้อแบคทีเรียนี้กัดผิวหนังของมนุษย์ เชื้อนี้จะแพร่กระจายเข้าไปในระบบทางเดินน้ำเหลือง ทำให้เกิดเป็น bubonic plague และมีอาการไข้ขึ้น ไข้จับสั่น เกิดตุ่มบวมขึ้นตามท่อน้ำเหลือง จนในที่สุดจะเกิดเนื้อตาย (necrosis) เนื้อเยื่อเปลี่ยนเป็นสีดำ และเสียชีวิตในที่สุด นอกจากนี้หากเชื้อกาฬโรคเข้าไปในกระแสเลือดจะกลายเป็น Septicemic plague เกิดสารพิษกระจายไปทั่วร่าง เกิดเลือดไหลภายในผิวหนังและอวัยวะภายในจนผิวเปลี่ยนเป็นสีม่วง ไอและอาเจียนออกมาเป็นเลือด และหากเชื้อเข้าไปในปอด จะกลายเป็น Pneumonic plague ที่จะทำให้เกิดอาการจามและไอที่สามารถแพร่กระจายเชื้อแบคทีเรียฟุ้งไปในอากาศได้ ซึ่งสำหรับกรณีสองกรณีหลังนี้ หากไม่ได้รับการรักษา มักจะมีอัตราการเสียชีวิตเกือบ 100% ในขณะที่ bubonic plague นั้นมีอัตราการเสียชีวิตอยู่ที่ประมาณ 30-90% แต่การค้นพบยาปฏิชีวนะทำให้อัตราการเสียชีวิตนั้นตกลงมาเหลือเพียงแค่ 10%

ความร้ายแรงของกาฬโรคนี้ ทำให้กาฬโรคเป็นอาวุธชีวภาพแรกๆ ที่มนุษย์นำมาใช้ในการสงคราม ชาวจีนและยุโรปโบราณเอาซากสัตว์ที่ตายไปเจือปนในแหล่งน้ำที่ข้าศึกใช้ดื่มกิน ศพผู้เสียชีวิตจากกาฬโรคได้ถูกเหวี่ยงเข้าไปในกำแพงเมืองระหว่างที่ทำการปิดล้อมเมือง แม้กระทั่งในยุคสงครามโลกครั้งที่สอง หน่วยวิจัยของกองทัพญี่ปุ่นก็ได้ทำการทดลองอาวุธชีวภาพกับนักโทษและพลเรือนชาวจีนและเกาหลี ภายหลังสงครามโลกครั้งที่สองทั้งสหรัฐและสหภาพโซเวียตก็ยังมีการทดลองเพื่อหาแนวทางการการลำเลียง pneumonic plague ไปยังทหารของข้าศึก รวมไปถึงการทดลองการตัดต่อพันธุกรรมของโรคเพื่อการทหาร

แม้กระทั่งในทุกวันนี้ กาฬโรคก็ยังไม่ได้หมดไป เราก็ยังพบการติดเชื้อกาฬโรคอยู่ปีละประมาณ 600 รายทั่วโลก อย่างไรก็ตาม กาฬโรคเป็นโรคที่สามารถรักษาได้ง่ายโดยใช้ยาปฏิชีวนะ (ต่างจากไวรัสซึ่งไม่สามารถใช้ยาปฏิชีวนะได้)

จะเห็นได้ว่าเรื่องของโรคระบาดนั้นสัมพันธ์กันอย่างเหนียวแน่นกับวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ความเข้าใจของมนุษย์ที่เพิ่มมากขึ้นทำให้เรามีวิธีการจัดการที่ดีขึ้น แม้กระทั่งในระหว่างวิกฤตโคโรน่าไวรัสนี้ เทคโนโลยีก็ทำให้เราสามารถตรวจหาสารพันธุกรรมของไวรัสในระดับที่เราไม่สามารถทำได้มาก่อนเพียงแค่ในรุ่นพ่อแม่ของเรา นอกไปจากนี้เรายังสามารถพัฒนาวัคซีนได้รวดเร็วขึ้น เรามีความเข้าใจในเรื่องของสุขอนามัยที่ดีกว่าเดิม และเราล้างมือกันเป็นประจำ เรามีหน้ากากป้องกันที่ได้ผลกว่าหน้ากากจงอยปากอีกาอย่างที่ plague doctor ใช้ในยุคกลาง การแพทย์เรามีมาตรฐานที่สูงกว่าในอดีตเป็นอย่างมาก และเครื่องช่วยหายใจก็ทำให้ผู้ที่อาการหนักหลายๆ รายยังคงมีออกซิเจนไปหล่อเลี้ยงร่างกายได้ ที่สามารถพยุงอาการเอาไว้จนกว่าร่างกายจะสร้างภูมิคุ้มกันขึ้นมา

แม้กระนั้นก็ตาม การค้นคว้าวิจัยเพื่อทำความเข้าใจเกี่ยวกับโรคระบาดนั้นไม่ได้หยุดอยู่นิ่ง และวิทยาศาสตร์เป็นศาสตร์ที่ต้องมีการอัพเดตเสมอ แม้กระทั่งระหว่างวิกฤตโคโรน่าไวรัสนี้ เราก็ยังค้นพบอะไรใหม่ๆ เรื่อย ทั้งเกี่ยวกับเรื่องของไวรัสโคโรน่า และเกี่ยวกับการจัดการกับโรคระบาดเอง แนวทางการจัดการโรคระบาดของแต่ละประเทศนั้นเป็นอะไรที่น่าสนใจ และเมื่อใดก็ตามที่เราพ้นจากวิกฤตนี้ไปแล้ว เป็นที่แน่ชัดว่าเราจะต้องมีความเข้าใจในการจัดการกับโรคระบาดได้ดีขึ้นเป็นอย่างแน่นอน

ภาพ: Paul Fürst, engraving, c. 1721

อ้างอิง/อ่านเพิ่มเติม:
[1] https://en.wikipedia.org/wiki/Plague_(disease)
[2] https://en.wikipedia.org/wiki/Black_Death
[3] https://en.wikipedia.org/wiki/Plague_doctor

「鼠疫Plague」在台灣被列為第一類傳染病，須在24小時內通報。
#台灣從1953年到現在都沒有出現病例

你大概在歷史上有聽過這個病名吧？
沒錯，鼠疫是「人類已知最古老的一種疾病」之一！
14世紀的那場瘟疫，奪走歐洲1/3的人口，死亡總數超過5000萬人！
因為死者的皮膚會呈現黑斑，所以被稱為「黑死病」！

但是，隨著衛生環境的改善與有效的抗生素（鼠疫是因為鼠疫桿菌Yersinia pestis感染導致），已經不太可能有這種大規模的疫情了！

鼠疫桿菌存在囓齒類及其跳蚤，是一種人畜共通傳染病，依感染症狀可分成三類：淋巴腺鼠疫、肺鼠疫、敗血性鼠疫。

1.「腺鼠疫」Bubonic plague：被感染的跳蚤叮咬、或碰觸感染的動物或病人傷口的膿液。引起鼠蹊部、腋下或頸部的淋巴腺發炎、紅腫、壓痛、甚至流膿，不治療的話，死亡率最高可達三分之二。

2.「 敗血性鼠疫」Septicemic plague：鼠疫桿菌經由血液感染全身，皮膚會出現血斑，發高燒，或臉部腫脹，最後全身長滿黑斑而死亡。

3.「 肺鼠疫」Pneumonic plague：腺鼠疫經血行蔓延至肺部造成肺炎（次發性肺鼠疫），或者直接吸入其他肺鼠疫病人的痰與飛沫而染病（原發性肺鼠疫），未經治療可能在1~6日內死亡，死亡率高達95%。

#提醒民眾_不必恐慌：
#台灣從1953年到現在都沒有出現病例
1.「未經治療」才會有高致死率，抗生素是可以有效治療的。
2. 避免在疫區被跳蚤叮咬，避免直接接觸病人具感染性的組織或分泌物。
3. 避免接觸及處理病死的老鼠屍體。
4. 不要暴露於肺鼠疫病人活動的地區。

治療：Streptomycin, Tetracycline, Chloramphenicol, Aminoglycosides, Fluoroquinolones 皆可(它就是一種革蘭氏陰性桿菌GNB).

#疾管署公告：
北京市11/12公布2例「肺鼠疫」確診個案，為居住內蒙古之夫妻，其中丈夫10月下旬發燒及呼吸困難，妻子隨後出現相同症狀，皆曾於當地就醫治療，並搭乘救護車於11/3轉至北京朝陽醫院，其中1名病危。當局已採取隔離、接觸者調查等措施，並呼籲民眾避免前往疫區及接觸囓齒動物。中國今年迄今累計3例(1例死亡)，上次嚴重疫情發生於2009年共12例(3例死亡)。

圖片來源：
https://www.bbc.com/news/magazine-34398099

「鼠疫Plague」在台灣被列為第一類傳染病，須在24小時內通報。
#台灣從1953年到現在都沒有出現病例

你大概在歷史上有聽過這個病名吧？
沒錯，鼠疫是「人類已知最古老的一種疾病」之一！
14世紀的那場瘟疫，奪走歐洲1/3的人口，死亡總數超過5000萬人！
因為死者的皮膚會呈現黑斑，所以被稱為「黑死病」！

但是，隨著衛生環境的改善與有效的抗生素（鼠疫是因為鼠疫桿菌Yersinia pestis感染導致），已經不太可能有這種大規模的疫情了！

鼠疫桿菌存在囓齒類及其跳蚤，是一種人畜共通傳染病，依感染症狀可分成三類：淋巴腺鼠疫、肺鼠疫、敗血性鼠疫。

1.「腺鼠疫」Bubonic plague：被感染的跳蚤叮咬、或碰觸感染的動物或病人傷口的膿液。引起鼠蹊部、腋下或頸部的淋巴腺發炎、紅腫、壓痛、甚至流膿，不治療的話，死亡率最高可達三分之二。

2.「 敗血性鼠疫」Septicemic plague：鼠疫桿菌經由血液感染全身，皮膚會出現血斑，發高燒，或臉部腫脹，最後全身長滿黑斑而死亡。

3.「 肺鼠疫」Pneumonic plague：腺鼠疫經血行蔓延至肺部造成肺炎（次發性肺鼠疫），或者直接吸入其他肺鼠疫病人的痰與飛沫而染病（原發性肺鼠疫），未經治療可能在1~6日內死亡，死亡率高達95%。

#提醒民眾_不必恐慌：
#台灣從1953年到現在都沒有出現病例
1.「未經治療」才會有高致死率，抗生素是可以有效治療的。
2. 避免在疫區被跳蚤叮咬，避免直接接觸病人具感染性的組織或分泌物。
3. 避免接觸及處理病死的老鼠屍體。
4. 不要暴露於肺鼠疫病人活動的地區。

治療：Streptomycin, Tetracycline, Chloramphenicol, Aminoglycosides, Fluoroquinolones 皆可(它就是一種革蘭氏陰性桿菌GNB).

#疾管署公告：
北京市11/12公布2例「肺鼠疫」確診個案，為居住內蒙古之夫妻，其中丈夫10月下旬發燒及呼吸困難，妻子隨後出現相同症狀，皆曾於當地就醫治療，並搭乘救護車於11/3轉至北京朝陽醫院，其中1名病危。當局已採取隔離、接觸者調查等措施，並呼籲民眾避免前往疫區及接觸囓齒動物。中國今年迄今累計3例(1例死亡)，上次嚴重疫情發生於2009年共12例(3例死亡)。

圖片來源：
https://www.bbc.com/news/magazine-34398099