บทวิจารณ์หนังสือ เรื่อง “ความยุติธรรม” (JUSTICE)

สิทธิกร ศักดิ์แสง

หนังสือ เรื่อง “ความยุติธรรม” (JUSTICE) ที่เขียนโดย ไมเคิล เจ แซนเดล (Michael J. Sandel) แปลโดย สฤณี อาชวานันทกุล หนังสือเล่มนี้เขียนขึ้นมาเพื่อค้นหาความหมาย ปรัชญาและวิวาทะ ว่าด้วยความยุติธรรมในทุกมิติ ผ่านตัวอย่างร่วมสมัยในชีวิติจริงของตัวผู้เขียนเองและตัวผู้แปล

ตัวผู้เขียน ไมเคล เจ แซนเดล (Michael J. Sandel) เป็นนักปรัชญาการเมือง เป็นผู้บรรยายและผู้สอน ปรัชญาการเมือง วิชา “ความยุติธรรม” ที่มหาวิทยาลัยฮาร์วาร์ด ตัวเขาเองเชื่อว่า ความเชื่อทางศีลธรรมและศาสนาเป็นเรื่อง “ส่วนตัว” ไม่ใช่เป็นเรื่อง “สาธารณะ” วิชา “ความยุติธรรม” ที่สอนโดย ไมเคิล เจ แซนเดล ได้รับความนิยมเป็นอย่างมากของผู้เรียนในมหาวิทยาลัยฮาร์วาร์ด ที่มีการถกเถียงของชีวิตการเมืองสมัยใหม่ อาทิ เรื่องจริยธรรม เรื่องอรรถประโยชน์ เสรีนิยม ศีลธรรมนิยม สิทธิและหน้าที่รับผิดชอบของคนในสังคม เป็นต้น

ตัวผู้แปล สฤณี อาชวานันทกุล จบการศึกษาระดับปริญญาตรีด้านเศรษฐศาสตร์ จากมหาวิทยาลัยฮาร์วาร์ดและปริญญาโทด้านการบริหารธุรกิจจากมหาวิทยาลัยนิวยอร์ก ซึ่งปัจจุบันเป็นอาจารย์สอนพิเศษในระดับปริญญาตรีและปริญญาโท คณะพาริชยศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ได้ติดตามและการถ่ายทอดพัฒนาการใหม่ ณ พรมแดนความรู้ทางเศรษฐศาสตร์ธุรกิจ และที่สำคัญผู้แปลได้มีโอกาสลงเรียนในวิชา “ความยุติธรรม” กับผู้เขียนในฐานะเป็นลูกศิษย์อาจารย์ทำให้ผู้แปลเข้าใจบริบทงานเขียนของผู้เขียนเป็นอย่างดี
หนังสือ เรื่อง “ความยุติธรรม” (JUSTICE) ได้กล่าวถึงการค้นหา ความหมาย ปรัชญา วิวาทะว่าด้วย “ความยุติธรรม” ในทุกมิติผ่านตัวอย่างร่วมสมัยในชีวิตจริงโดยการนำหลักแนวคิด เช่น แนวเกี่ยวกับการควบคุมศีลธรรม หลักอิสระนิยม หลักอรรถประโยชน์นิยม หลักความยุติธรรมแลกเปลี่ยนตอบแทน เป็นต้นมา

วิเคราะห์วิจารณ์ ประกอบด้วย 10 บท ดังนี้

บทที่ 1 การทำสิ่งที่ถูกต้อง ไมเคล เจ แซนเดล (Michael J. Sandel) ได้อธิบายปัญหาสภาพของสังคม เช่น การโก่งราคาในภาวะที่เกิดภัยพิบัติพายุเฮอร์ริเคน ในอ่าวเม็กซิโก พัดผ่านรัฐฟลอริดาไปยังมหาสมุทรแอตแลนติก ทำให้ปัญหาเครื่องใช้ เครื่องอุปโภคขาดแคลน ร้านค้าต่างๆต่างโก่งราคา (ขึ้นราคา) ทำให้ประชาชนเดือดร้อนยิ่งขึ้น ประชาชนเกิดความโกรธแค้นต่อการขึ้นราคาสินค้า ในคำถามนี้การขึ้นราคาในเวลาภาวะคับขันเช่นนี้เป็นสิ่งที่ถูกต้องหรือไม่ เราควรจะมีกฎหมายขึ้นมาควบคุมการค้ากำไรเกินควรหรือไม่ ทำให้มีการโต้แย้งแนวคิดนี้ อยู่ 2 กลุ่ม คือ
กลุ่มที่ 1 มองว่า การมีกฎหมายการค้ากำไรเกินควร รวมถึงความโกรธแค้นของประชาชนต่อการขึ้นราคาสิ้นค้า เป็นเรื่องที่เข้าใจผิด นักปรัชญาและนักเทววิทยาในยุคกลางเชื่อว่า การแลกเปลี่ยนควรเกิดขึ้นใน “ราคาที่เป็นธรรม” ซึ่งกำหนดโดยประเพณีหรือมูลค่าในตัวเองของข้าวของ แต่ในสังคมตลาดนักเศรษฐศาสตร์สังเกตว่า ราคาถูกกำหนดด้วยอุปสงค์และอุปทาน ฉะนั้น “ราคาที่เป็นธรรม” ไม่มีอยู่จริง
กลุ่มที่ 2 มองว่าการออกกฎหมายค้ากำไรเกินควร คือ ข้อเสนอว่าด้วยคุณธรรม เพราะในภาวะฉุกเฉินรัฐบาลไม่อาจยืนดูอยู่ขอบสนาม เมื่อประชาชนต้องจ่ายราคาอันไร้ซึ่งมโนธรรม ขณะที่พวกเขาวิ่งหนีเอาชีวิตรอดหรือเสาะหาปัจจัยพื้นฐานสำหรับ ครอบครัวหลังจากพายุเฮอร์ริเคน ที่ไม่ใช้สถานการณ์ปกติในตลาดเสรี ซึ่งผู้ซื้อและผู้ขายต่างสมัครใจซื้อขายกันในตลาดโดยตกลงราคากันบนพื้นฐานของอุปสงค์และอุปทาน ในภาวะฉุกเฉินผู้ซื้ออยู่ภายใต้แรงกดดันและปราศจากอิสระภาพ พวกเขาถูกบังคับให้ต้องซื้อปัจจัยพื้นฐานอย่างเช่น ที่พักที่ปลอดภัย เป็นต้น

ผู้วิจารณ์มองว่าข้อโต้แย้งในเรื่องที่ว่าแม้จะเกิดภัยพิบัติอะไรก็ตามการขึ้นราคาสินค้าเกินควรนั้นเป็นไปตามอุปสงค์และอุปทานเป็นไปตามกลไกลตลาดเสรีไม่ถือว่าเป็นเรื่องที่ผิดศีลธรรมแต่อย่างไร ผู้วิจารณ์เห็นว่าการมองเช่นนี้เป็นเรื่องที่อันตรายต่อสังคมที่ได้รับเจ็บปวดจากภัยพิบัติแล้วต้องมารับการขึ้นราคาสิ้นค้าเกินควรของพวกพ่อค้าเห็นว่าเป็นการกระทำที่ผิดศีลธรรม ดังควรแล้วที่จะนำกฎหมายมาควบคุมการการค้ากำไรเกินควร

บทที่ 2 หลักความสุขสูงสุด/อรรถประโยชน์นิยม ไมเคล เจ แซนเดล (Michael J. Sandel) ได้อธิบายถึงเรื่อง ความสุขสูงสุดของอรรถประโยชน์นิยมตามหลักแนวคิดของ เจรีมี เบนแธม (Jeremy Bentham) มาศึกษาวิเคราะห์กับการฆ่าคน คือ การฆ่าเด็กรับใช้เพื่อความอยู่รอดในสถานการณ์คับขัน ถ้าหากไม่มีใครถูกฆ่าและถูกิกนทั้ง 4 คนอาจจะต้องตาย จากเหตุการณ์ในฤดูร้อน ปี ค.ศ. 1884 กรณีเรื่อล่มโดยมีชาวอังกฤษ 4 คน ประกอบด้วย ธอมัส ดัดลีย์ (กัปตัน) เอ็ดวิน สตีเฟนต์ (ผู้ช่วยกัปตัน) เอ็ดมุนด์ บรูคส์ (กะลาสีเรือ) และริชาร์ด ปาร์กเกอร์ (คนรับใช้) ทั้งสี่คนลอยเท้งเต้งในเรือชูชีพ เป็นเวลาหลายวันโดยไม่มีอาหารจำเป็นต้องฆ่าคนที่อ่อนแอที่สุดมาเป็นอาหารเพื่อประทังชีวิต จากประเด็นดังกล่าว ไมเคล เจ แซนเดล ได้ตั้งข้อสมติฐานของอรรถประโยชน์นิยมว่า ศีลธรรมเป็นเรื่องของการชั่งน้ำหนักระหว่างโทษและประโยชน์เพียงแต่ต้องคิดบัญชีผลพวงทางสังคมอย่างครบถ้วนสมบูรณ์ เกิดข้อถกเถียง 2 ข้อ ดังนี้
ข้อที่ 1 เราตั้งคำถามได้ว่าการฆ่าคนเพื่อความอยู่รอดเป็นประโยชน์สูงกว่าต้นทุนจริงหรือไม่ ต่อให้นับชีวิตที่ช่วยได้และความสุขของผู้รอดตายและครอบครัวแล้ว การยอมให้ฆ่าคนแบบนี้มีผลทางแง่ลบต่อสังคมส่วนรวม เช่น ทำให้ค่านิยมที่ต่อต้านการฆาตกรรมอ่อนแอลงหรือเพิ่มแนวโน้มที่คนจะทำตัวเป็นศาลเตี้ยหรือทำให้กัปตันหาเด็กรับใช้บนเรือยากกว่าเดิม
ข้อที่ 2 ต่อให้ประโยชน์ทั้งหมดอาจมีมากกว่าโทษจริงๆเราจะไม่รู้สึกเลยหรือว่า การฆ่าและกินเนื้อเด็กรับใช้ที่ไม่มีทางสู้นั้นเป็นสิ่งผิด ด้วยเหตุผลที่อยู่นอกเหนือการคำนวณประโยชน์และโทษต่อสังคม? การใช้ชีวิตมนุษย์แบบนี้ผิดหรือไม่? การฉวยโอกาสจากความเปราะบางของเขา ฆ่าคนโดยที่เขาไม่ยินยอม? ถึงแม้ว่าการฆาตกรรมนั้นจะทำให้คนอื่นได้รับประโยชน์?

ผู้วิจารณ์มองว่าถ้านำแนวคิดแบบอรรถประโยชน์สูงสุด ตามแนวคิด เจเรมี เบนแธม ว่าการกระทำเช่นนี้ถือเป็นการกระทำเพื่อความอยู่รอดของอรรถประโยชน์ส่วนรวมแล้วถือเป็นการที่กระทำได้ แต่ถ้าพิจารณาถึงแนวคิดเรื่องของศีลธรรมนิยมการกระทำดังกล่าวถือเป็นการกระทำที่ขัดต่อศีลธรรมเป็นอย่างมาก จุดนี้เองแนวคิดขัดแย้งระหว่างสำนักกฎหมายธรรมชาติที่เน้นเรื่องศีลธรรมกับสำนักกฎหมายปฏิฐานนิยมที่อยู่บนพื้นฐานประโยชน์สูงสุดของส่วนรวมและสำนักอรรถประโยชน์ที่วางหลักความสุขสูงสุด

บทที่ 3 เราเป็นเจ้าของตัวเองหรือ?/สิทธิอิสระนิยม ไมเคล เจ แซนเดล (Michael J. Sandel) ได้อธิบายถึงการเก็บภาษีคนรวยมาเลี่ยงคนจนนั้นเป็นเรื่องที่ถูกต้องหรือไม่ ในสังคมประเทศสหรัฐอเมริกา กรณีการเก็บภาษีคนรวย เช่น การเก็บภาษี บิลเกตส์และโอปราห์ วินฟรีย์ หนักเกินไป โดยที่เขาและเธอไม่ยินยอมเท่ากับเป็นการบังคับ ถึงแม้กระทำด้วยเจตนาดีก็ตามมันจะละเมิดอิสรภาพที่คนจะทำอะไรก็ได้กับเงินตามที่พวกเขาต้องการ ผู้คัดค้านการกระจายรายได้เหตุผลในทำนองนี้มักจะถูกเรียกว่า “พวกอิสระนิยม” (libertarian) ซึ่งนักอิสระนิยมชอบตลาดเสรีที่ได้การกำกับและต่อต้านการกำกับดูแลของรัฐ “ไม่ใช่ในนามของประสิทธิภาพทางเศรษฐกิจ” แต่ “ในนามของเสรีภาพของมนุษย์” ข้ออ้างแก่นแท้ของพวกอิสระนิยม คือ มนุษย์แต่ละคนมีสิทธิขั้นพื้นฐานต้องการอิสรภาพ สิทธิที่จะทำอะไรก็ตามกับของเราที่เราเป็นเจ้าของตราบที่เราเคารพสิทธิของผู้อื่นที่จะทำอย่างเดียวกัน
ดังนั้นนักคิดอิสระนิยมได้เสนอแนวคิดการดำเนินการของรัฐเพียงดำเนินการของรัฐเพียงดำเนินการในลักษณะ “รัฐขั้นต่ำ” คือ รัฐควรบังคับใช้สัญญาพิทักษ์รักษาชีวิตและทรัพย์สินส่วนบุคคลและรักษาสันติภาพเพียงเท่านั้น นักคิดอิสระนิยมได้ปฏิเสธนโยบายของรับสมัยใหม่ที่ดำเนินการอยู่ 3 ประการดังนี้
ประการที่ 1 ปฏิเสธลัทธิพ่อปกครองลูก (paternalism) การต่อต้านกฎหมายที่ออกจากรัฐเพื่อป้องกันไม่ให้ทำร้ายตนเอง เช่น กฎหมายบังคับให้คาดเข็มขัดนิรภัยและการสวมหมวกกันน๊อค เพราะพวกนี้ไม่ได้ทำให้ใครเดือดร้อน รัฐไม่มีสิทธิมากำหนดว่าพวกเขาจะนำร่างกายและชีวิตไปเกี่ยวกับไรได้หรือไม่ก็ได้
ประการที่ 2 ปฏิเสธการบัญญัติศีลธรรม นักอิสระนิยมต่อต้านการใช้อำนาจบังคับของกฎหมายในการส่งเสริมว่าด้วยคุณธรรมหรือการแสดงความเชื่อทางศีลธรรม
ประการที่ 3 ปฏิเสธการกระจายรายได้หรือความมั่งคั่ง นักอิสระนิยมมองว่า ภาษีเพื่อกระจายรายได้ คือ การบีบบังคับรูปแบบหนึ่งเป็นการขโมยด้วยซ้ำไป รัฐไม่มีสิทธิบังคับให้คนรวยผู้เสียภาษีสนับสนุนโครงการทางสังคมเพื่อคนจน เช่น เดียวกับที่ขโมยเงินจากคนรวยไปมอบให้คนจน

ผู้วิจารณ์มองว่ารัฐควรกำหนดเก็บภาษีคนรวยตามที่รายได้ที่พึงต้องหักภาษี คนมีรายได้เยอะเก็บภาษีมาก คนมีรายได้ก็ก็เก็บภาษีน้อย การเก็บภาษีในลักษณะนี้ถือว่าเป็นการกระจายรายได้มาบริการสาธารณะเพื่อคนส่วนรวม เพื่อลดความเหลื่อมล้ำของสังคมระหว่างคนจนกับคนรวยเป็นเรื่องที่มีความเหมาะสม ถ้าปล่อยตามแนวคิดของพวกอิสระนิยมมันจะก่อให้เกิดความเหลื่อมล้ำทางสังคมมากยิ่งขึ้น ดังนั้นจะรัฐจะประสบปัญหาในการบริการสาธารณะในด้านต่างๆที่ไม่รายได้จากการเก็บภาษีที่เพียงพอในการจัดทำดังกล่าว ก่อให้เกิดความเหลื่อมล้ำทางทางคมมากยึ่งขึ้น

บทที่ 4 ลูกจ้าง/ตลาดและศีลธรรม ผู้เขียนได้อธิบายในเรื่องที่เกี่ยวกับความยุติธรรมในตลาดเสรี ว่าตลาดเสรีเป็นธรรมหรือไม่ มีสินค้าอะไรที่เงินซื้อไม่ได้ หรือไม่ควรซื้อหรือไม่ ถ้ามีสินค้าเหล่านี้คืออะไร แล้วทำการซื้อขายมันถึงเป็นสิ่งผิด โดยนำหลักศีลธรรมมาวิเคราะห์อยู่ 2 เรื่อง คือ
เรื่องที่ 1 ความยุติธรรมระหว่างการเกณฑ์ทหารกับการจ้างคนเป็นทหาร คือ การเกณฑ์ทหารขัดแย้งกับจารีตปัจเจกนิยมในสังคมอเมริกา และกฎหมายเกณฑ์ทหารของยูเนียนก็ก้มหัวใจให้กับจารีตนี้ คือ “ใครก็ตามที่ถูกเกณฑ์แต่ไม่อยากเป็นทหารสามารถจ้างคนอื่นมาเป็นทหารแทนได้” กลับกลายเป็นว่า “สงครามของคนรวยสนามรบของคนจน” การกระทำเช่นนี้ขัดต่อหลักศีลธรรมหรือไม่ มันเป็นการติดป้ายราคาให้กับชีวิตมนุษย์ (ความเสี่ยงที่จะตาย) และรัฐก็มอบความชอบธรรมให้กับราคานั้น (ค่าจ้างให้เป็นทหารแทน) สังคมอเมริกาจึงได้มีทหารเกณฑ์อยู่ 3 แบบ คือ ทหารที่ถูกเกณฑ์ ทหารที่รับจ้างที่ถูกเกณฑ์ ทหารอาสา (ระบบตลาดกองทัพอาสา) และส่วนในสังคมอเมริกาจะมีทหารที่เป็นกองทัพอาสามากกว่าทหารเกณฑ์ โดยการหากองทัพอาสาจะเสาะหาผ่านตลาดแรงงาน ไม่ต่างจากร้านอาหาร ธนาคาร ร้านค้าปลีกและธุรกิจอื่น ซึ่งการเป็นทหารอาสานี้กลุ่มนักคิดอิสระนิยมได้มองว่าการมีระบบทหารอาสาถือเป็นความยุติธรรมเสรีในระบบตลาด การปล่อยให้คนเลือกเป็นทหารเองโดยคำนึงถึงค่าตอบแทนที่ได้รับทำให้พวกเขาจะมาเป็นทหารก็ต่อเมื่อการทำอย่างนั้นสร้างอรรถประโยชน์สูงสุดให้กับตัวเอง ใครที่ไม่อยากเป็นทหารก็ไม่ต้องสูญเสียอรรถประโยชน์จากการถูกบังคับให้เป็นทหารโดยไม่สมัครใจ แต่อย่างไรก็ตามได้มีกลุ่มนักคิดอีกกลุ่มหนึ่งคือกลุ่มศีลธรรมนิยมได้มีความเห็นแย้งกับการมีกองทัพอาสา ควรจะเป็นทหารเกณฑ์เท่านั้น ด้วยเหตุผลว่าการใช้กลไกตลาดกับกองทัพอาสาเป็นเรื่องของความไม่เป็นธรรมและการบีบบังคับ ความไม่เป็นธรรมของการเลือกปฏิบัติทางชนชั้นและการบีบบังคับที่เกิดขึ้นได้ถ้าหากความเสียเปรียบทางเศรษฐกิจผลักดันคนหนุ่มสาวให้เสี่ยงความตายแลกกับการได้เรียนมหาวิทยาลัยและสิทธิประโยชน์อื่นๆ จึงเป็นคำถามว่า “บริการทางหาร” (และการรับใช้ชาติโดยรวม) เป็นหน้าที่ของพลเมืองทุกคนหรือเป็นแต่งานหนักและเสี่ยงตายเหมือนงานอื่นๆ (เช่น งานเหมืองถ่านหิน) ซึ่งถูกกำกับอย่างเหมาะสมแล้วโดยตลาดแรงงาน แล้วมีคำถามต่อมาว่า พลเมืองในสังคมประชาธิปไตยมีพันธะอะไรต่อกันบ้างและพันธะเหล่านี้เกิดขึ้นมาได้อย่างไร เมื่อพิเคราะห์ดูว่าควรจะมีการเกณฑ์ทหารหรือให้มีทหารรับจ้าง อะไรคือความยุติธรรม
เรื่องที่ 2 รับจ้างอุ้มบุญ การรับจ้างอุ้มบุญหรือการรับจ้างอุ้มท้องแทนก็เป็นเรื่องหนึ่งของแนวคิดกลุ่มอิสระนิยมกับกลุ่มศีลธรรมนิยมได้มีความคิดที่โต้แย้งกันทางความคิด คือ กลุ่มที่สนับสนุนในเสรีภาพในการทำสัญญาการอุ้มทองแทนกันนั้นเป็นข้อตกลงบนพื้นฐานด้วยความสมัครใจในแดนแห่งเสรีภาพในการทำสัญญา ในข้อตกลงที่ได้ประโยชน์ด้วยกันทั้งสองฝ่าย ผู้ว่าจ้างจะได้ทารกที่ดองกับเขาทางพันธุกรรม ส่วนผู้รับจ้างอุ้มท้องแทน (รับจ้างอุ้มบุญ) ก็จะได้เงินสำหรับการทำงาน 9 เดือน (การอุ้มท้อง) กลุ่มที่ไม่เห็นด้วย คือ กลุ่มศีลธรรมนิยม ได้ให้เหตุผลว่า สัญญาการอุ้มท้องแทนกันนั้นไม่ใช่สัญญาทางพาณิชย์ทั่วไป มีข้อพิจารณาอยู่ 2 ข้อ ข้อที่ 1 ผู้รับจ้างอุ้มท้องแทนได้รับข้อมูลเพียงหรือไม่ ตอนที่ตกลงตั้งท้องแทนและยกลูกให้คนอื่น ข้อที่ 2 การซื้อขายทารกหรือการเช่าความสามารถในการเจริญพันธุ์ของผู้หญิงเป็นสิ่งน่ารังเกียจ (ขัดต่อความสงบเรียบร้อยของบ้านเมืองและศีลธรรมอันดีของประชาชน) แม้ว่าทั้งสองฝ่ายจะตกลงกันก็ตาม เราอาจถกเถียงได้ว่าการทำแบบนี้เท่ากับแปลงเด็กให้เป็นสินค้าและเอาเปรียบผู้หญิงด้วยการมองว่าการตั้งท้องและการอุ้มท้องเป็นธุรกิจทำเงิน
ซึ่งจากสถานการณ์ทั้ง 2 เรื่องที่กล่าวมาข้างต้นผู้วิจารณ์มองว่าเป็นการยากที่จะตอบคำถามที่แบ่งแนวคิดเรื่อง “ความยุติธรรม” การตัดสินใจของเราในตลาดเสรีนั้นเป็นอิสระเพียงใดและมีคุณธรรมหรือสินค้าสูงส่งชนิดใดหรือไม่ที่ตลาดไม่ควรตีค่าและเงินซื้อไม่ได้ทั้งสองกรณีเพราะผิดศีลธรรมเป็นอย่างมาก

บทที่ 5 สิ่งสำคัญคือเจตนา/เอมมานูเอล คานท์ ในบทนี้ผู้เขียนอธิบายถึงแนวคิดเรื่อง “สิทธิมนุษยชนกับแนวคิดอรรถประโยชน์นิยม” ที่มองมนุษย์ทุกคนควรแก่นับถือ ไม่ว่าพวกเขาจะเป็นใครหรืออยู่ที่ไหน มันก็ผิดที่เราจะปฏิบัติต่อพวกเขาราวกับเครื่องมือสร้างความสุขส่วนรวมเท่านั้น ข้อสนับสนุนสิทธิของ คานท์ ได้เสนอทางเลือกในการมองหน้าที่และสิทธิไม่ได้ตั้งอยู่บนความคิดที่ว่าเราเป็นเจ้าของตัวเองหรือข้ออ้างที่ว่า “ชีวิตและอิสรภาพของเราคือ ของขวัญจากรพระผู้เป็นเจ้า” แต่ตั้งอยู่บนความคิดที่ว่า “เราเป็นสิ่งมีชีวิตที่มีเหตุผลซึ่งคู่ควรแก่เกียรติยศและความเคารพ”
เอมมานูเอล คานท์ ได้วิพากษ์วิจารณ์อรรถประโยชน์นิยมโดยเสนอว่า ศีลธรรมไม่ใช่เรื่องของการสร้างความสุขสูงสุดหรือเป้าหมายอื่นใด แต่เป็นเรื่องของความเคารพในมนุษย์และความเคารพดังกล่าวก็เป็นเป้าหมายในตัวเอง ศีลธรรมไม่อาจตั้งอยู่บนปัจจัยเชิงปฏิบัติเท่านั้นไม่ว่าจะเป็นผลประโยชน์ ความจำเป็น ความปรารถนาหรือรสนิยมของผู้คน ณ จุดใดจุดหนึ่ง คานท์ ชี้ว่าปัจจัยเหล่านี้เปลี่ยนแปลงได้และไม่แน่นอน ทำให้ไม่อาจใช้เป็นรากฐานของหลักศีลธรรมใดๆ อย่างเช่น “สิทธิมนุษยชนสากล” คานท์ มองว่าคุณค่าทางศีลธรรมของการกระทำไม่ได้อยู่ที่ผลพวงของการกระทำแต่อยู่ที่เจตนาแห่งหน้าที่ คือ “การทำสิ่งที่ถูกต้องด้วยเหตุผลที่ถูก”

ผู้วิจารณ์มองว่าแนวคิดของ เอมมานูเอล คานท์ ก็มีความแตกต่างไปจากออรถประโยชน์นิยม ตามหลักคิดของ เจเรมี่ เบนแธม แตกต่างไปจากเสรีนิยมของ จอห์น สจ๊วตมิลส์ แตกต่างไปจาก อริสโตเติล ในเรื่องของเหตุผล โดยเฉพาะในเรื่องของ “พันธะทางสังคมหรือสัญญาประชาคม” (Social contract) พันธะทางสังคมในที่นี้ คานท์ อธิบายว่าเป็นความคิดอย่างมีเหตุผลเป็นความคิดทางจินตนาการมีหน้าที่อย่างไรและไม่ได้บอกว่ามันจะผลิตหลักความยุติธรรมอะไร

บทที่ 6. ข้อสนับสนุนความเท่าเทียม/จอห์น รอลส์ จาก“พันธะทางสังคมหรือสัญญาประชาคม” (Social contract) ของ เอมานูเอล คานท์ ในทางจินตนาการแบบสมมติ กฎหมายจะยุติธรรมถ้าหากมันได้รับความเห็นพ้องจากประชาชนส่วนใหญ่ แต่อย่างไรก็ตามก็ยังคงมีคำถามว่า แล้วพันธะทางสังคมในทางความเป็นจริง การตกลงแบบสมมติหรือในทางจินตนาการนั้นจะใช้เท่ากับของจริงได้อย่างไรในแง่ศีลธรรม
จอห์น รอลส์ ได้เสนอว่าวิธีที่เราคิดถึงความยุติธรรม คือ การถามว่าเราจะเห็นชอบกับหลักการชุดใดในจุดเริ่มต้นที่เท่าเทียมมาเขียนพันธะทางสังคมร่วมกัน เราเลือกหลักการอะไร คงยากที่จะเห็นพ้องทั้งหมด ต่างคนต่างหลักการคนละชุด ซึ่งสะท้อนผลประโยชน์ความเชื่อทางศีลธรรม ความเชื่อทางศาสนาและฐานะทางสังคมที่แตกต่างหลากหลาย บางคนร่ำรวย บางคนยากจน บางคนมีอำนาจและรู้จักคนมาก บางคนไม่รู้จักใคร บางคนเป็นสมาชิกกลุ่มน้อยทางสีผิว ชาติพันธุ์หรือศาสนา บางคนไม่อาจประนีประนอมกันได้ แต่หลักการที่ประนีประนอมกันนั้นน่าจะสะท้อนอำนาจการต่อรองของคนบางกลุ่มเหนือกลุ่มอื่น ไม่มีเหตุผลใดๆที่ทำให้เราเชื่อว่า พันธะทางสังคมซึ่งเกิดจากวิธีนี้เป็นสัญญาที่ยุติธรรม หลักการที่ รอลส์ เลือก คือ ไม่เลือกอรรถประโยชน์นิยมและไม่เลือกอิสระนิยมแบบสุดโต่ง เพราะรอลส์เชื่อว่า หลักการแห่งความยุติธรรมจะปรากฏอยู่ในพันธะทางสังคม มีอยู่ 2 ข้อ
ข้อที่ 1 คุ้มครองอิสรภาพพื้นฐานที่เท่าเทียมกันของพลเมือง
ข้อที่ 2 เป็นเรื่องของความเท่าเทียมกันแต่ก็ยอมรับเฉพาะความเหลื่อมล้ำทางสังคมและเศรษฐกิจที่เป็นประโยชน์ต่อคนด้อยโอกาสที่สุดในสังคม

ผู้วิจารณ์มองว่าพันธะทางสังคม ของ จอห์น รอลส์ ก็ยังมีข้อบกพร่องในเรื่องเรื่องของความยินยอมที่เข้าร่วมพันธะทางสังคม (การเข้าร่วมพันธะสัญญาทางสังคม) อาจไม่ได้เต็มใจเข้าร่วมนักหรือในครั้งนั้นไม่ได้มีโอกาสเข้าร่วมในพันธะสัญญาที่ตกลงกันนั้น อยู่ภายใต้สภาวะที่มีความกดดันที่ไม่สามารถปฏิเสธที่จะเข้าร่วมได้ แล้วพันธะทางสัญญาทางสังคมในลักษณะนี้มันเป็นธรรมหรือไม่หรือมีความยุติธรรมหรือไม่ ข้อนี้คงเป็นข้อบกพร่องของพันธะทางสังคมของ รอลส์

บทที่ 7. ถกเถียงเรื่องระบบโควตา ในบทนี้ผู้เขียนได้เสนอแนวคิดข้อถกเถียงระบบโควตา เช่นในกรณีเกี่ยวกับการเข้าเรียนในมหาวิทยาลัย มีชาวสีผิว นามเชอชิล ฮ๊อฟวู๊ด ได้ฟ้องต่อศาลว่าเขาไม่ได้รับความเป็นในการถูกตัดสิทธิ์ในการเข้าเรียนในมหาวิทยาลัยเท็กซัส ด้วยเหตุผลที่มาจากการที่มหาวิทยาลัยได้กำหนดโควตาของนักศึกษาในการเข้าเรียน คือ กำหนดให้สิทธิ์กับคนกลุ่มน้อย 15 % จากการกำหนดให้สิทธิ์คนกลุ่มน้อยดังกล่าวทำให้เขาไม่สามารถสมัครเข้าเรียนได้ การฟ้องร้องของเขาได้อ้างว่า เขาเป็นเหยื่อของการเลือกปฏิบัติของการกำหนดระบบโควตา และการฟ้องร้องในระบบโควตานี้ได้สู่การพิจารณาคดีของศาลมาหลายคดีมาแล้ว บางคดีศาลยังให้ใช้ระบบโควตาได้ จึงมีคำถามที่เกิดขึ้นนโยบายใช้ระบบโควตากับการรับสมัครนักศึกษานั้นขัดหรือแย้งกับรัฐธรรมนูญซึ่งรับประกันความเสมอภาคภายใต้กฎหมายหรือไม่ (การละเมิดรัฐธรรมนูญของความเท่าเทียมกัน) เราควรใช้ระบบโควตาหรือไม่ ได้มีแนวคิดสนับสนุนว่าควรใช้และแนวคิดที่ว่าไม่ควรใช้ระบบโควตาในมหาวิทยาลัยเพราะขัดหลักความเสมอภาคภายใต้รัฐธรรมนูญ
ฝ่ายที่สนับสนุนควรมีระบบโควตา ให้เหตุผลว่า ด้วยความหลากหลายในนามของผลประโยชน์สาธารณะทั้งประโยชน์สาธารณะของมหาวิทยาลัยและของสังคมในวงกว้างและเหตุผลว่าด้วยความหลากหลาย การเตรียมให้ชนกลุ่มน้อยผู้เสียเปรียบได้มีโอกาสเป็นผู้นำในภาครัฐและเอกชนจะช่วยบรรลุเป้าหมายทางสังคมของมหาวิทยาลัยและมีส่วนร่วมสร้างประโยชน์สาธารณะ
ฝ่ายที่ไม่เห็นด้วยกับการใช้ระบบโควตา ให้เหตุผลว่าด้วยความหลากหลายได้มีข้อโต้แย้งทางปฏิบัติในทางหลักการซึ่งข้อโต้แย้งในทางปฏิบัติตั้งคำถามว่า นโยบายระบบโควตานั้นมีประสิทธิภาพจริงหรือไม่ การใช้เกณฑ์สีผิวเป็นเกณฑ์การคัดเลือกนั้นจะไม่ช่วยสร้างสังคมที่เป็น “พหุนิยม” มากกว่าเดิมหรือลดทอน “อคติ” และความเหลื่อมล้ำ แต่จะบั่นทอนความเชื่อมั่นในตัวเองของนักศึกษากลุ่มน้อย อาจจะก่อให้เกิดโทษมากว่าประโยชน์และข้อคิดเชิงหลักการ อ้างว่าไม่ทราบเป้าหมายของการให้ชั้นเรียนหลากหลายมากขึ้นหรือสร้างสังคมที่เท่าเทียมกันมากกว่าเดิมจะน่ายกย่องในการใช้สีผิวหรือชาติพันธุ์เป็นเกณฑ์คัดเลือกนักศึกษาก็ไม่เป็นธรรม เพราะการละเมิดสิทธิของผู้สมัครอย่าง เชอชิล ฮ๊อพวู๊ด ซึ่งไม่ได้ทำอะไรผิดแต่กลับตกเป็นฝ่ายเสียเปรียบในการแข่งขัน

ในเรื่องนี้ผู้วิจารณ์มองว่าการใช้ระบบโควตาไม่ควรจะมีขึ้นเพราะถ้าเรามองถึงสิทธิเสรีภาพและความเสมอภาคเท่าเทียมในทางกฎหมายตามหลักคิดของพวกอิสระนิยม ควรจะเปิดให้มีการแข่งขันในการเข้าเรียนอย่างเสรีภาพภายใต้กรอบและคุณสมบัติที่กำหนด

บทที่ 8. ใครคู่ควรกับอะไร/อริสโตเติล ในบทนี้ผู้เขียนได้อธิบายถึงเรื่องของสิทธิและคุณสมบัติของการเป็นเชียร์ลีดเดอร์ ควรมีคุณสมบัติแบบใดที่เหมาะสมกับการเป็นเชียร์ลีดเดอร์ จากการที่ที่คนพิการที่นั่งรถเข็นได้กระตือรือร้นที่จะสร้างสีสันขอบสนามเวลาแข่งขันกีฬาระหว่างโรงเรียน สร้างแรงบันดาลใจให้กับนักฟุตบอลและแฟนๆ แต่พอจบฤดูกาล เธอก็ถูกกีดกันให้ออกจาการเป็นเชียร์ลีดเดอร์ โดยได้กำหนดคุณสมบัติใหม่ของการเป็นเชียร์ลีดเดอร์ต้องทำท่ายิมนาสติกรวมทั้งการถ่างขาและม้วนตัวได้ ทำให้เธอที่พิการไม่สามารถที่จะเป็นเชียร์ลีดเดอร์ได้อีกต่อไป จึงได้เกิดคำถามขึ้นว่า ด้วยความเป็นธรรมกับเธอหรือไม่ เป็นธรรมกับคนพิการอย่างเธอหรือไม่ และการเป็นเชียร์ลีดเดอร์ที่ดีมีความหมายอย่างไร เมื่อพิจารณาศึกษาความขัดแย้งเรื่องเชียร์ลีดเดอร์กับทฤษฎีความยุติธรรมของอริสโตเติล ประกอบด้วนหลักคิด 2 ประการ คือ
1.ความยุติธรรมเป็นเรื่องของเป้าประสงค์ การระบุสิทธิต่างๆแปลว่าเราต้องค้นหาเป้าประสงค์ของกิจกรรมทางสังคมที่กำลังพิจารณาก่อน
2.ความยุติธรรมเป็นเรื่องการใช้เหตุผลเกี่ยวเป้าประสงค์ของกิจกรรมหรือถกเถียงเรื่องนี้อย่างน้อยส่วนหนึ่ง คือ การให้เหตุผลเถียงกันว่า กิจกรรมนี้ควรยกย่องและให้รางวัลความดีข้อใด

ผู้วิจารณ์มองว่าความยุติธรรมของอริสโตเติล คือ การมอบสิ่งที่ผู้คนคู่ควรให้กับพวกเขา ให้ในสิ่งที่แต่ละคนควรได้โดยชอบธรรมเป็นการใช้เหตุผลแบบยึดเป้าประสงค์ กล่าวอีกนัยหนึ่งความยุติธรรมของอริสโตเติล คือ ความยุติธรรมแลกเปลี่ยนตอบแทน เป็นความยุติธรรมตามความสามารถโดยไม่ใช้เกณฑ์อื่น เช่น ความมั่งคั่ง ชาติตระกูล ความงดงามหรือโชค (เช่นการจับฉลาก) ดังนั้นเป้าประสงค์ของโรงเรียนให้มีเชียร์ลีดเดอร์นั้นเพื่ออะไร นั่นคือคำตอบของความยุติธรรมของอริสโตเติล

บทที่ 9. เราเป็นหนี้บุญคุณกันเรื่องอะไร?/ความย้อนแย้งเรื่องความจงรักภักดี ในบทนี้ผู้เขียนได้อธิบายถึงการขอโทษในการกระทำของบรรพบุรุษรุ่นก่อนที่กระทำต่อบุคคลต่างๆ เช่น การกระทำของนาซี โดย ฮิตเลอร์ ต่อชาวยิวภายหลังที่รัฐบาลเยอรมัน นำโดยนายกรัฐมนตรี คอนราด อเดนาวเออร์ ได้ขอโทษต่อหน้าสภาผู้แทนราษฎร การขอโทษของนายกรัฐมนตรีของออสเตรีเลียที่คนรุ่นก่อนหรือรัฐบาลรุ่นก่อนที่ทำลายวัฒนธรรมเผ่าอะบอริจิ้น ด้วยการเข้าไปมีครอบครัวกับชาวเผ่าอะบอริจิ้นโดยคนผิวขาวเพื่อให้กลืนเป็นชาวออสเตรเลียหรือแม้กระทั่งมีนโยบายขโมยเด็กชาวอะบอริจิ้นมาดูแลเพื่อให้กลืนเป็นชาวออสเตรเลีย เป็นต้น
การขอโทษในสิ่งเหล่านี้ซึ่งเป็นการไถ่บาปของบรรพบุรุษนั้นเป็นกระทำที่ควรหรือไม่? เป็นคำถามในเชิงปรัชญาการขอโทษและการไถ่บาปให้บรรพบุรุษเป็นวาทะกรรมทางการเมือง เป็นการอภิปรายสาธารณะ โดยแสร้งทำตัวเป็นกลางทั้งที่เป็นกลางไม่ได้ คือ สูตรสร้างปฏิกิริยาโต้กลับและความไม่พอใจของผู้คนที่ได้รับจากการกระทำของบรรพบุรุษ รัฐหรือรัฐบาลในปัจจุบันจึงจำเป็นต้องขอโทษหรือไถ่บาปให้กับบรรพบุรุษ เพื่อลดความเกลียดชังหรือลดการต่อต้านภายใต้ความสำนึก ความเจ็บปวดในอดีต หรือต้องการให้อภัยแก่บรรพบุรุษที่ได้กระทำลงไป แต่มองอีกมุมหนึ่งการขอโทษหรือการไถ่บาปของรัฐบาลปัจจุบันให้กับบรรพบุรุษนี้เป็นการสร้างภาพเพื่อการบริหารประเทศหรือไม่ เพราะดำเนินการขอโทษหรือไถ่บาปของรัฐหรือรัฐบาลมักจะกระทำไปในช่วงเวลาที่ชนะการเลือกตั้งเข้ามาบริหารประเทศเกือบทั้งนั้น

บทที่ 10. ความยุติธรรมและความดีสาธารณะ ในบทสุดท้ายนี้ผู้เขียนได้อธิบายถึงนักการเมือง นักปรัชญา โดยเฉพาะในฐานะผู้นำของประเทศกับการกล่าวถึงการวางตัวเป้นกลางในการบริหารประเทศ เช่น ในกรณีของ 2 พรรคการเมืองใหญ่ขิงสหรัฐอเมริกา พรรครีพับลิกันใช้ความคิดเรื่องรัฐที่เป็นกลาง กำหนดนโยบายเศรษฐกิจในปัจเจกชนควรมีอิสระภาพในการตัดสินใจทางเศรษฐกิจของพวกเขาได้ตามอำเภอใจ การที่รัฐเอาเงินภาษีประชาชนไปใช้จ่ายหรือกำกับกิจกรรมทางเศรษฐกิจเพื่อเป้าหมายสาธารณะนั้นเป็นการยัดเยียดวิสัยทัศน์ของรัฐเกี่ยวกับความดีสาธารณะซึ่งไม่ใช่ทุกคนที่เห็นด้วย นี่คือแนวคิดที่จอห์น เคนเนดี ได้อ้างถึง แต่ในขณะที่พรรคเดโมแครตใช้รัฐแทรกแซงในตลาดเสรีเพื่อสังคมและวัฒนธรรมในการบริหารประเทศ โดย บารัค โอบามา ได้ปฏิเสธว่ารัฐวางตัวเป็นกลางไม่ได้ ควรที่ให้รัฐเข้ามาแทรกแซงเพื่อประโยชน์ของคนส่วนรวม

จากหนังสือเรื่อง “ความยุติธรรม” ที่ผู้เขียน ไมเคิล เจ แซนเดล เขียนขึ้นทั้ง 10 บทนี้ ซึ่งมาจากการถ่ายทอดบทสนทนาและการโต้วาทีในชั้นเรียนระหว่างนักศึกษาด้วยกันและระหว่างอาจารย์กับนักศึกษาเกี่ยวกับความรู้เกี่ยวประวัติศาสตร์ ความคิดทางปรัชญาการเมืองในโลกตะวันตก ในมุมมองการให้เหตุผลใน เรื่องศีลธรรม เรื่องอิสระนิยม เรื่องอรรถประโยชน์นิยม เรื่องความยุติธรรมแลกเปลี่ยนตอบแทน เป็นต้น ไมเคิล เจ แซนเดล พยายามบอกว่า “ความยุติธรรม”นั้นถึงที่สุดแล้วเป็นเรื่องของการ “ให้คุณค่า” กับสิ่งต่างๆและด้วยเหตุนี้ ทั้ง “เหตุผล” และ “ศีลธรรม” จึงจำเป็นอย่างยิ่ง ดังนั้นการให้เหตุผลทางศีลธรรมจึงไม่ใช่เป็นสิ่งที่เป็นไปไปไม่ได้หรือไม่ควรนำมาคิดวิเคราะห์ในการกระทำ แต่เป็นสิ่งที่เราทำอยู่แล้วในชีวิตประจำวัน ไม่ว่าจะรู้ตัวหรือไม่ ผู้วิจารณ์หวังว่าหนังสือเล่มนี้เป็นตัวอย่างของปัญญาปฏิบัติเป็นการให้เหตุผลสาธารณะเพื่อถกมิติทางศีลธรรมในประเด็นสาธารณะ เพื่อชีวิตและประโยชน์สาธารณะในสังคมไทยให้พ้นไปจากมนุษย์อันคับแคบ ไม่ว่าจะเป็นแบบเข้าข้างตัวเอง แบบยึดติดกับตัวบทกฎหมายหรือแบบ “ลัทธิคลั่งศีลธรรม” ก็ตามที

作者提到，美國目前制度，強迫所有患者與醫療需求者，購買”追訴醫師醫療過失的權利”。

什麼?

沒有人強迫你買這個東西啊?美國人繳的醫療保險帳單中，沒這項啊。

仔細想想，其實有。支出全是間接的，你以為沒有，但其實代價龐大。

美國醫療帳單貴，除了有醫師人力、醫院設備、醫療器材的支出外，其中有一項隱藏成本，就是為了被告的可能所收取的費用。當然沒有這項條目，但它會藏在其它收費中，把它們拉高。

不然美國醫師要繳交的高額醫療責任險的錢那裡來?

政府給的嗎?不是嘛。

這還是比較表淺易懂的。再來就是醫師面對訴訟的可能，採取的防禦醫療。譬如掃射性的檢查。讓患者接受更多的醫療程序，其實只是為了排除很小的可能。

或是根本不願意提供高風險，但可能對患者有利的治療。你以為接受了適當的治療，但醫師怕被告，你不知道自己有其它的選擇。而且你找尋其他醫師可能也沒用，因為相同環境下大家都怕被告，不會有人當冤大頭。

還有醫師被告之後，法律事務纏身，他能用來提供醫療服務的時間與精力會大受打擊。

你說不行啊，人命關天，當然要保留追訴醫師的權利，醫師才會好好為患者診療啊。

OK，我想有人假如頂著一個難看的髮型，可能會覺得跟死掉一樣難過。那要不要對理髮師設下追訴權?假如未達特定美學標準的剪髮，可以對理髮師追訴求償。你覺得這個法案通過後，理髮費會不會飆漲?現在沒有這樣的法律規定，你的髮型設計師就會為你隨便剪，不在意你的觀感嗎?

法律追訴只是一個最低限度的防範手段，它的目的在於醫師不要犯下基本的錯誤。它無法要求醫師展現最大的熱忱與付出。後者往往是患者與病家，完全的信任，才會帶來的成果。法律追訴，這方面是適得其反。

那真的因醫師過失出問題，法律不就可以帶來正義嗎?

現實狀況往往不是那麼美好。

書中引用一個針對對醫療訴訟的研究。結果指出，提告的患者與病家，最後得到補償的，在專家檢視後，常發現醫師並沒有過失。被判敗訴，沒有得到補償的患者，則是相反，有不少案子，醫師是有責任跟過失的。

也就是說，即使進入法律程序，”正義”未必可以得到申張。

法律系統，就跟醫療系統一樣，是一個人為的制度。醫師可能出錯，人卻以為法庭一定可以準確判斷對錯?

把一個醫師有責任的狀況，判病家敗訴，這會讓患者多麼心有不甘?而一個把醫師沒有責任的狀況，判醫師敗訴，這會讓醫師多麼委屈?這是不白之冤。

法律結案，卻是有些人心中永遠遺憾與陰影的開始。

作者的重點在於，不要直覺的以為，可以對醫師提告，對患者就是好的。有時放棄這個權利，才真是對自身有利。

當然，也有人覺得，保留提告的權利很重要。

問題是，目前社會不提供這樣的選擇。政府替你選好了制度，你就是要保留提告的權力。

這是不給人民選擇的自由。(而且可怕的是，大多人從不覺得這個自由被剝奪了)

作者提議，應該兩案併行。保險公司應該提出，放棄對醫師提告醫療過失的醫療保單，也要提出保留提告權利的保單，讓醫療需求者自行決定，選用。

好了，這是美國的狀況，我們回頭看台灣。

台灣的醫師收入，由健保體系支付。這裡面有法律訴訟成本嗎?

在一個每顆藥進貨後，用比較高的價格賣給患者的行為，都要被污名化叫”藥價黑洞”的氛圍中，在健保局時時刻刻以砍價跟核刪為限制支出的手段時，台灣健保有給付給醫師對抗醫療訴訟的成本嗎?

答案明顯是:沒有。

所以說，台灣的制度就是要醫師”無代價”、”免費”的承擔被告風險、高額賠償風險的環境。

承擔風險，要有代價。台灣醫師，卻是被迫承擔風險，但沒有對應的代價。

假如你在台灣行醫，卻對此毫無知覺，那麼，恐怕你還沒看到台灣醫療環境真正險惡之處。

台灣民眾，也不要認為這種持續對一個專業的壓迫與不合理對待，是跟自己無關的事。

當愈來愈多醫師，知道台灣的健保與訴訟制度不值得自己的付出時，一個以健全醫療體系為名的制度，將出現適得其反的後果。

從Introduction開始，作者就解釋，什麼是Nudge。Nudge中文或許可以翻譯為，把人輕輕的往某個方向推。

作者用一個假想例子說明。

卡洛琳是一個大城市裡面公立學校營養午餐服務的總督導，負責上百所學校的餐點供應。她和朋友突然想到，改變餐廳裡面食物排列的方式，對於學生的飲食習慣會不會有明顯影響。

譬如把蔬菜擺前面，薯條最後才出現。營養價值高的食物，擺在平視就會直接看到的高度。甜點就要找一下才找到。

這種改變選擇呈現的方式，就是一種Nudge，一種推力，可以把學童對食物的選擇推向特定方向。

不過請特別注意，Nudge可以往好方向，也可以往壞方向進行。

譬如反過來，假如把高熱量甜點放在容易看到易於取得的地方，結果恐怕是學童肥胖率增加。

作者稱卡洛琳是Choice architect，選擇建築師。她會建構一個選擇情境讓學童去選。

選擇建築師很常見，譬如醫師跟患者解釋癌症治療選項，是要開刀、要化療、還是兩者併行。譬如珠寶店銷售員跟顧客解釋，怎樣的首飾比較好。譬如爸媽跟小孩解釋，要念什麼學校或系所。

他們都是Choice architect。

選擇建築師可以在選擇情境中加入Nudge，把對象推往特定方向。這個Nudge有時是為了對象，有時是為了選擇建築師自己。

本書的目的，在於作者相信，有時人們未必會做出對自己有利的選擇，公司或政府，藉由Nudge，可以幫助自己的員工或人民。

但Nudge絕不是強制硬性規定。把公司或政府認為好的選項留下來，把壞的選項直接去除。這是妨害個人選擇自由。作者在Introduction中還花了不少篇幅解釋，Nudge的做法不違背個人自由，他們贊同的是Libertarian paternalism。

基本上還是採行自由主義，對象可以選擇任何其它他想走的路。只是加上一點Paternalism，選擇的呈現方式讓他會比較容易做出讓自己可以活得更久、更好、更健康的選擇。

作者希望用Nudge把人往好的方向推。不過深明市場行銷原理的廣告專家也同樣知道這些技巧，他們可能會利用Nudge，鼓勵人們吸菸、喝酒，買太多太貴沒必要的東西。

Nudge可以是幸福人生路上的順風與逆風。

重點就是要看出那些Nudge對自身有益，順著這個方向揚起一張帆，讓自己的人生旅途更加順遂愉快。