วันที่ไดโนเสาร์สูญพันธุ์

การค้นพบล่าสุดทางบรรพชีวินวิทยาพบฟอสซิลของสิ่งมีชีวิตที่ตายจากอุกกาบาตที่ทำให้ไดโนเสาร์สูญพันธุ์

ในเช้าวันหนึ่ง เมื่อ 66 ล้านปีที่แล้ว อุกกาบาตขนาดใหญ่พุ่งชนเข้ากับโลกในแถบคาบสมุทร Yucatán ในประเทศแมกซิโกในปัจจุบัน แรงระเบิดจากการพุ่งชนของอุกกาบาตนี้ส่งคลื่นสั่นสะเทือนไปในทวีปอเมริกาเหนือ ทำให้เกิดคลื่นขนาดยักษ์พัดเอาสัตว์น้ำและโคลนไปเกยตื้นบนแผ่นดิน นอกจากนี้แรงปะทะของอุกกาบาตยังส่งชั้นหินหลอมละลายเป็นจำนวนมากพุ่งไปในอากาศ ตกลงมาเป็นก้อนลาวาเหลวที่ทำให้ป่าไม้ลุกเป็นไฟ เศษฝุ่นละอองที่ฟุ้งไปปกคลุมทั่วโลกทำให้ต้นไม้จำนวนมากล้มตายลง ฝนกรดที่ตกตามลงมาทำให้ระบบนิเวศต่างๆ พังทลายลง การชนกันของอุกกาบาตครั้งนี้เป็นเหตุการณ์การสูญพันธุ์ครั้งใหญ่ที่สุดครั้งหนึ่งในประวัติศาสตร์ของโลกตั้งแต่มีสิ่งมีชีวิตชนิดแรกถือกำเนิดขึ้นมา

ในการสูญพันธุ์ครั้งใหญ่ (Extinction Event) ครั้งนี้ สปีชีส์ของพืชและสัตว์กว่า 75% ได้สูญพันธุ์และหายไปจากพื้นผิวโลกตลอดกาล และเป็นจุดจบของสิ่งมีชีวิตจำพวกไดโนเสาร์ทุกชนิด แต่การสูญพันธุ์ครั้งใหญ่นี้เอง ที่ทำให้เหล่าสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมขนาดเล็กที่สามารถรอดจากการสูญพันธุ์นี้ ได้มีโอกาสแพร่ขยายจำนวน เพิ่มความหลากหลาย จนกลายมาเป็นยุคของสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม และกลายมาเป็นลิงไม่มีหางอย่างมนุษย์เราได้ในที่สุด เราจึงสามารถกล่าวได้ว่าอารยธรรมของมนุษย์นั้นเริ่มมาจากอุกกาบาตลูกนี้ เมื่อ 66 ล้านปีที่แล้วนี่เอง

เราทราบกันมานานแล้วว่ามีเหตุการณ์การสูญพันธุ์ครั้งใหญ่ เมื่อประมาณ 66 ล้านปีที่แล้ว โดยมีหลักฐานที่ชัดเจนที่สุด ก็คือแถบชั้นหินที่เรียกว่า K-T boundary (หรือ K-Pg boundary) ในแถบชั้นหินระหว่างชั้นหินที่อยู่ในยุค Cretaceous และ Paleogene (หรือที่เคยเรียกว่า Tertiary เป็นที่มาของชื่อ K-T) จะมีแถบชั้นหินบางๆ ขนาดสมุดบันทึกหนึ่งเล่ม ที่มีปริมาณแร่ของ Iridium มากกว่าปรกติปนอยู่ในชั้นหินนี้เกือบทั่วทั้งโลก เนื่องจากแร่ Iridium นั้นหาได้ยากในโลก แต่มีทั่วไปในอุกกาบาต จึงเป็นหลักฐานว่าในระหว่างรอยต่อของยุค Cretaceous และ Paleogene นั้นน่าจะมีอุกกาบาตชนเข้ากับโลก โดยเป็นอุกกาบาตที่มีขนาดใหญ่เพียงพอที่จะส่งชิ้นส่วนกระจายไปทั่วทั้งผิวโลก

ซึ่งชั้นหินที่เก่ากว่าภายใต้รอยต่อ K-T นี้ จะสามารถพบฟอสซิลของไดโนเสาร์ได้ แต่ชั้นหินที่ใหม่กว่าเหนือรอยต่อ K-T นี้จะไม่มีฟอสซิลของไดโนเสาร์อีกเลย นอกไปจากนี้ชั้นหินเหนือ K-T boundary เพียงเล็กน้อยมีปริมาณความหลากหลายของพืชและสัตว์ที่น้อยมาก เป็นที่แน่ชัดว่าอุกกาบาตที่ทำให้เกิด K-T boundary นี้ เป็นต้นเหตุที่ทำให้ทั้งพืชและสัตว์จำนวนมากมายสูญพันธุ์ไปจากโลกของเราตลอดกาล และต้องใช้เวลาอีกเป็นอย่างมากว่าที่ความหลากหลายทางชีวภาพของโลกจะกลับคืนมาอีกครั้งหนึ่ง การค้นพบในเวลาต่อมาว่าภายใต้คาบสมุทร Yucatán นั้นมีหลุมอุกกาบาตขนาดมหึมาที่มีอายุตรงกันกับรอยต่อของยุค K-T พอดี ก็ช่วยยืนยันสมมติฐานนี้

อย่างไรก็ตาม เรายังไม่เคยมีการค้นพบฟอสซิลของไดโนเสาร์ในยุคใกล้ๆ ช่วงรอยต่อนี้เลย จนทำให้นักบรรพชีวินวิทยาบางกลุ่มสงสัยว่าไดโนเสาร์อาจจะเริ่มสูญพันธุ์ไปก่อนหน้า K-T extinction event แล้วหรือไม่

...จนกระทั่งตอนนี้

ในงานวิจัยที่กำลังจะตีพิมพ์ในวารสาร Proceedings of the National Academy of Sciences อาทิตย์หน้า ได้เปิดเผยการค้นพบครั้งใหญ่ทางบรรพชีวินวิทยาที่นำโดย Robert DePalma นักศึกษาปริญญาเอกจาก University of Kansas และ Curator of paleontology แห่งพิพิธพันธ์ Palm Beach Museum of Natural History ในรัฐ Florida ที่ได้ทำการขุดสำรวจแหล่งฟอสซิลแห่งหนึ่งใน North Dakota มาตลอด 6 ปีที่ผ่านมา

การสำรวจพบว่าชั้นหินหนากว่า 1.5 เมตรนี้เกิดขึ้นจากการทับถมของตะกอนอย่างรวดเร็วภายในเวลาเพียงไม่กี่ชั่วโมง ภายในชั้นหินพบฟอสซิลของปลาที่ถูกพัดมากองทับถมกัน พร้อมกับเศษไม้ที่ไหม้ ภายในชั้นตะกอนนี้ยังเต็มไปด้วยแร่ Tektite ทรงกลม ซึ่งเป็นเศษหินบนโลกหลอมเหลวที่แข็งตัวขณะที่ตกลงมาในอากาศจนมีลักษณะคล้ายแก้ว และร่องรอยการฝังตัวของ Tektite เหล่านี้ลงในชั้นตะกอน

สิ่งนี้บ่งชี้ว่าพื้นที่บริเวณนี้เมื่อกว่า 66 ล้านปีที่แล้ว แรงสั่นสะเทือนของอุกกาบาตส่งผลให้เกิดคลื่นขนาดยักษ์พัดเอาตะกอนและสัตว์น้ำขึ้นมาเกยตื้น ปลาจำนวนมากยังคงมีชีวิตและพยายามหายใจอยู่ในน้ำโคลนเหล่านี้ ก่อนที่จะมีเศษแก้วหลอมเหลวที่ถูกกระจายขึ้นไปในอากาศตกลงมา ทำให้ป่ารอบข้างลุกเป็นไฟ ดังที่ปรากฏเป็นฟอสซิลของเศษไม้ไหม้เกรียมจำนวนมาก และ Tektite ที่ฝังตัวอยู่ในลำตัวและเหงือกของปลา นอกจากนี้แล้วรอบๆ ฟอสซิลของไม้บางส่วนยังมีอำพันซึ่งมี Tektite ฝังอยู่ ปราศจากการเจือปนจากแร่ธาตุภายนอกทั้งปวง การวิเคราะห์ทางไอโซโทปของ Tektite นี้บ่งชี้ให้เห็นว่านี่เป็น Tektite ที่เกิดขึ้นในยุคเดียวกับ K-T boundary บริเวณอื่นของโลก

ภายในชั้นหินยังมีการค้นพบฟอสซิลของไดโนเสาร์ duck-billed Hadrosaur ขนของไดโนเสาร์ และซากของไดโนเสาร์พวก Triceratops ที่บ่งชี้ให้เห็นว่าไดโนเสาร์เหล่านี้ยังมีชีวิตอยู่ ระหว่างที่คลื่นยักษ์นี้พัดมาฝังพวกมันเอาไว้ และไดโนเสาร์และสัตว์น้ำเหล่านี้ เป็นหนึ่งในสัตว์ที่ตายเป็นพวกแรกๆ จากการชนกันของอุกกาบาตที่นำมาซึ่งจุดจบของไดโนเสาร์ทั้งปวงบนโลก

ชั้นหินนี้ ไม่เพียงแต่จะเก็บรักษาฟอสซิลของสิ่งมีชีวิตเอาไว้ แต่ยังเปรียบได้กับ snapshot ที่เก็บรักษาเรื่องราวของหนึ่งชั่วโมงแรกหลังจากที่เกิดการชนของอุกกาบาต ทำให้เราทราบว่าในวันนั้น เกิดอะไรขึ้นบ้างที่ทำให้สิ่งมีชีวิตกว่า 75% บนโลกต้องสูญหายไปตลอดกาล

นอกไปจากนี้ Robert DePalma ยังค้นพบฟอสซิลและร่องรอยของการขุดผ่านชั้นโคลนเหล่านี้ ซึ่งเกิดจากสัตว์จำพวกสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม บ่งชี้ให้เห็นว่าสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมบางส่วนสามารถอยู่รอดภายหลังหายนะนี้ได้ ซึ่งสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมเหล่านี้นี่เอง ที่เป็นหนึ่งในบรรพบุรุษของสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมในยุคปัจจุบัน รวมไปถึงมนุษย์อย่างพวกเรา

อ้างอิง/อ่านเพิ่มเติม:
[1] https://www.newyorker.com/magazine/2019/04/08/the-day-the-dinosaurs-died
[2] https://news.berkeley.edu/2019/03/29/66-million-year-old-deathbed-linked-to-dinosaur-killing-meteor/

今個夏日，全球首次展出的「美洲暴龍TAD」霸氣現身ifc商場，帶領大家探索恐龍奇幻國度，展開驚喜刺激的冒險旅程！由領賢慈善基金(FIF)及ifc商場聯合舉辦的「MEET THE T.REX: 探索暴龍世界」慈善展覽，將於6月7日至27日在ifc商場中庭舉行。這個以恐龍為主題的多元化活動，帶來從未公開曝光的暴龍化石，並結合嶄新AR擴增實境技術，讓大眾於生活休閒地標ifc商場中認識自然歷史和科學，感受不一樣的博物館體驗，豐富見識和眼界。

「MEET THE T.REX: 探索暴龍世界」的展覽焦點所在是一具長達12米、重兩噸的美洲暴龍TAD化石（The American Dragon，簡稱「TAD」），出土自美國西北部南達科他州。其他重要展品還包括具有疑似暴龍牙洞的埃德蒙頓龍（Edmontosaurus）脊椎，並與暴龍牙齒一同展出、具6千5百萬年歷史的暴龍大腿骨化石，讓大眾有機會觸摸真正化石，以及一塊被稱為K-Pg或白堊紀-第三紀界線的稀有沉積物切片，顯示了恐龍被消滅的時間點，別具意義！

另外，場內更在不同位置設置六大數碼互動冒險站，介紹不同自然歷史和科學知識。當中部分冒險站更加入嶄新AR擴增實境技術與自然歷史教育元素，而展覽中所有學術內容更由專門研究恐龍進化的香港大學地球科學系研究助理教授兼古脊椎動物學家文嘉棋博士（Dr. Michael Pittman）策展，令訪客可深入探索恐龍奧秘，了解正確的恐龍知識。訪客展開探索旅程前，緊記領取免費「Adventure Passport歷奇印記」，然後在各個冒險站收集蓋印，集齊六個蓋印即可在場內的Pop-up Store換領小禮物。

此外， Pop-up Store亦會售賣一系列恐龍精品，包括香港青年插畫師Jeanie Leung 的《Smile With Fifi》兒童雙語繪本與《小恐龍大冒險》特別版畫冊、可愛的小暴龍Fifi毛公仔及Fifi T恤，收益將全部撥捐領賢慈善基金，以推動本地和海外文化活動，支持本港的藝術、音樂、教育、獎學金、指導和歷史發展。

經過一年多時間的籌備，領賢慈善基金和ifc商場感到十分高興可將這個珍貴展覽帶到香港，讓市民史無前例地親眼目睹這些印證恐龍存在歷史的暴龍化石，激發大人和小朋友的想像力，同時亦為公眾提供極富歷史教育意義的體驗，在課室以外探索自然歷史。

「MEET THE T.REX:探索暴龍世界」慈善展覽

日期：2018年6月7日至27日

時間：每日早上10時至晚上9時

地點：ifc商場一樓
費用：全免

網址：www.ifc.com.hk/MeetTheTREX

電話：2295 3308